Jiwoi Jiwa ni aq prat kaw nna Jinhpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang ni.

Jiwoi Jiwa ni aq prat kaw nna Jinhpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang ni.

Associate Professor Kumje Roi Ja

Moi Jiwoi Jiwa ni aq prat kaw nna, anhte Jinghpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai, num kasha ni lu ang ai ahkaw ahkang ni hpe jaw da ai lam hpe mu mada lu ai. Anhte aq Jiwoi Jiwa ni gaw laika hpaji hparat n chye ai raitimung dai ni na mungkan madang hta tara shang mungkan ting hkap la ai masa hte maren shanhte aq myit masa hta hkam la ai lam nga ai hpe mu chye lu ga ai.Jinghpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang ni hpe lawu de na hte maren mu chye lu ga ai.

1. Mahtan da ai lam hta.

Mahtan da ai num kasha langai hpe Damaq maga de na sadi run ai rai yang, dai num kasha hpe mahtan da ai shaloi jaw bang da ai ja hpaga ni yawng hpe dai num kasha hpe jaw kau ra ai hta n ga maraw Nga langai bai kahtap jaw ya ra ai.

2. Madu jan hte madu wa dinghku jahka ai lam hta hpan (6) nga ai, Dai lam ni gaw

a. Langai hte langai shada asak gyam hkat ai.
b. Madu jan mahtang la kaji tarn ai.
c. La n du mat ai.
d. Asak hpe pyi hkrit tsang na daram adup gayet zingri ai.
e. Madu jan kasha ni hpe nbau maka ai.
f. Mayu Damaq lahkawng maga myit hkrum let jahka ai tam ni re.

Lahta de na lam (6) hte maren madu jan hte madu wa hka ai rai yang madu wa gaw madujan hpe maraw Nga langai jaw ya ra ai;

Lahta de na lam Kru hku n re ai sha, madu wa gaw madu jan hpe mara nnga ai sha jahka ai rai yang bang da ai hpu ja yawng madu jan hpe jaw kau ra ai hta n ga maraw nga langai hte hpraw jaw ngu ai num kasha hpe bai shatsawm na matu kachyi langai hte sharung kung dawn ngu ai kumhpa yawng hpe dai madu jan gaw la mat wa mai ai.

Ndai Jaw ya ai lachyum gaw num kasha aq maga hku nna lu ang ai ahkaw ahkang ni hte makawp maga da ai tara ni rai nga ai.

3. N-gyi kasha lu ai kanu aq matu.

N-gyi kasha lu ai shaloi, dai n-gyi kanu hpe ma kawa la wa gaw sumrai hka ngu ai hpaga hpe dai n-gyi kasha shangai ya ai majaw lawu de na hte maren Sumrai ja hpaga ni hpe jaw ya ra ai.

a. Nga langai.
b. Nba yan langai.
c. Hkra langai.
d. Di langai
e. Kachyi langai.
f. Matsat hkam bau langai.
g. Nhtu langai '.

Dai N-gyi kasha gaw mayu ni aq nta kaw shangai wa ai rai yang lawu de na ja hpaga ni hpe bai kahtap jaw ra ai.

a. Nga langai.
b.Yamhpau lawng langai.

Lama na dai N-gyi kasha gaw shata gu nna shangai ai hpang sanit ya lapran hta si mat ai rai yang lahta de madun tawn da ai jaw ya ra ai ja hpaga aq ka-ang hkup hpe shanum jan hpe jaw ra ai.

4. Sali Wunli lu madu, lu la ging ai lam.

Lama na madu wa si mat ai rai yang ngam nga ai sutgan ni yawng hpe madu jan sha amdu lu ai. Rai timung dai num gaw kaga la hte hkungran mat ai rai yang madu lu ai ahkaw ahkang yawng sum mat na re.

Si mat ai madu wa hte kashu kasha n lu ai rai yang gaw madu wa aq sutgan arung arai hpe madu Jan ka-ang hkup, simat ai wa aq kanu kawa ni ka-ang hkup garan la ra ai. Si mat ai wa kaw kashu kasha ni nga ai rai yang gaw dai arung arai sutgan ni hta na htam masum kaw na htam mi hpe kashu kasha ni, htam matsum kaw na htam mi hpe madu jan hte htam masum kaw na htam mi hpe kanu kawa ni, ndai hku mai garan la ai.

5. Ma hkum kanu ni hpe makawp maga da ai tara ni.

a. Kadai raitimung ma hkum kanu myit n hkrum ai sha kan kata na ma hpe jahten shabrai kau ya ai lam galaw ai rai yang masha sat bunglat hka aq ka-ang hkup hpe jaw ya ra ai.
b. Ma hkum hte re ai num kasha bungli shang galaw nna n myit mada ai sha ma brai mat ai rai yang bungli madu ni hku nna, shi hpe masat ya tawn ai bungli shabrai jaw ya ra ai. Nau nkyet ai wa rai yang ri nhtu hte gumhpraw hpe salang ni htap htuk ai hku dawdan nna, mabrai mat ai num
kasha hpe garum jaw ya ra ai.
c. Ma hkum hte re ai n-gyi kanu si mat wa ai rai yang, masat da hkrum ai dai n-gyi kawa gaw lawu de na bunglat hka ni hpe jaw-ya ra ai.

i. Shihkambau(l)
ii. Ngakaba(l)
iii. Ngakaji(l)
iv. Yamhpau iawng (1)

v. Kachyi(l)
vi. Magwi kawng man mi
vii. Bu chyung(l)
viii. Gumhpraw joi(l)
ix. Sagupanep(l)
x. Paswinba(l)
xi. Nhtu(l)
xii. Nri(l) ,

6. Roi rip ai lam.

a. La langai gaw asak aprat ram ai num kasha ma hpe dai num kasha myit nhkrum ai sha roi rip kau ai rai yang lawu de na bunglat hka hpe jaw ra ai i.

i. Shihkambau(l)
ii. Nga(l)
iii. Nbayan (1)
iv. Gumhpraw lahkawn(l)
v. Nhtu(l)
vi. Nri langai.

Roi rip hkrum ai num kasha kaw ana ahkya byin wa ai rai yang tsi tsi na matu jarik hpe mara shut hpyit ai wa jaw ya ra ai.

b. Roi rip hkrum ai jan gaw asak aprat n ram shi ai num kasha ma rai yang lawu de na hka ni hpe kahtap jaw ya ra ai

l.Shi hkam bau(l)
2.Shawa nang kachyi(l)
3.Lahkawn(l)
4. Gumhpraw joi (1)
5. Magwi kawng zum mi
6. Lawnghpau Iawng (1)
7.Nga lahkawng
8.Nba yan(l)
9.Htunghpau sinat(l)
10.Buchyung (1)
11.Nhtu(l)
12.Nri(l)
13.Di dam(l)
14. Hkra(l) ndai ni hpe jaw ya ra ai.

7.Madu wa lu ai num hte shut ai (Num shaw) at lam.

Dinghku n de shi ai la shabrang langai gaw dinghku num langai hte shut hpyit ai rai yang lawu de na hte maren hka jaw ya ra ai.

a.Shawa nang kachyi(l)
b.Bau(l)
c. Nbayan(l)
d. Lawnghpau lawng (1)
e.Nga(l)
f.Htunghpau sinat(l)
g.Gumhpraw n-gang (1)
h. Magwi kawng (1)
i.Nhtu(l)
J.Nri(l)

8. Mana ai num hpe shut hpyit ai raiyang No. (6)hta lawm ai roi rip ai lam hta jaw ra ai hka hta hpaga langai shajan nna hka jaw ra ai.

9. N dum shami nang nna shut ai lam

a. N dum shami nang taw ai num kasha hte shut ai la wa kaw nna, num jan hpe lama jaw lu Jaw sha nhtawm shut hpyit ai rai yang dai shut hpyit ai la wa gaw dai num hpe No. (7) hta lawm ai madu wa lu ai num hpe shut ai shaloi jaw ra ai hka hte maren hka jaw ra ai.

b. N dum shami nang taw ai num gaw madu wa lu ai num rai yang gaw. No. (7) hta lawm ai madu wa lu ai num hpe shut ai shaloi jaw ra ai hka hta hpaga langai shajan nna jaw ra ai.

10. Masu hkalem la nna rau woi nga ai lam.

Num kasha ma aq kanu kawa ni n chye ai sha num kasha langai hpe rau woinga ai rai yang, lawu de na hka ni hpe num kasha aq kanu kawa ni hpe jaw nhtawm num kasha hpe mung kanu kawa ni kaw bai ap ya ra ai.

a. 8 hkambau (1)
b.Nbayan(l)

Num kasha aq kanu kawa ni myit hkrum ai rai yang gaw ra ang ai
Hpu ja bang nna, hkungran la mai ai.

Lahta de tang madun da ai lam ni gaw anhte Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni aq htunghking hta na mungkan hta masat tawn da ai num kasha ma ni aq ahkaw ahkang (Women's rights) ni zawn shayi num kasha ma ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang tara ni rai nga ai.

Saranum KumjeRoiJa
Associate Professor, Philosophy Department, Myitkyina University

Ref; BUGA SHANAN MEGAZIN 2005-2006 
by;jinghpawkasa.blogspot.com